ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ … ΙΡΙΣ ΤΖΑΧΙΛΗ ΄΄ Μια Γερμανική Συλλογή Γραμματοσήμων ΄΄ Εκδόσεις ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ.

ΔΙΑΒΑΖΟΝΤΑΣ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ…

Πριν λίγες ημέρες έπεσε στα χέρια μου το βιβλίο της ΙΡΙΔΑΣ ΤΖΑΧΙΛΗ το οποίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ, με τον ευρηματικό τίτλο ΄΄Μια Γερμανική Συλλογή Γραμματοσήμων΄΄.

Αυτός ο τίτλος του βιβλίου, η εικόνα του εξωφύλλου με το Λευκό Πύργο επιζωγραφισμένο στις αρχές της Γερμανικής Κατοχής, η αγάπη μου για τα γραμματόσημα, οι φωτογραφίες που υπάρχουν στις εσωτερικές του σελίδες, ήταν αιτία να διαβάσω αυτό το βιβλίο και μέσα από τις σελίδες του, να ταξιδέψω μέσα στο χρόνο, γεγονός που είχα πάντα μια ιδιαίτερη αδυναμία να ζω δηλαδή στο χθες … που αυτό πάντα με οδηγούσε στο σήμερα.

Ο αναγνώστης του βιβλίου που δημιούργησε η ΙΡΙΣ ΤΖΑΧΙΛΗ , πραγματικά θα ζήσει μαζί με τους πρωταγωνιστές αυτής της αληθινής ιστορίας, ένα θαυμαστό ταξίδι στο χθες και θα γνωρίσει από πρώτο χέρι, κάποια ιστορικά γεγονότα, που πιθανόν να μην γνωρίζει και τα οποία αφορούν την είσοδο των Γερμανών στη Θεσσαλονίκη, τον Απρίλη του 1941και όχι μόνο!

…΄Ενα Μαύρο Μικρό Άλμπουμ που περιείχε μια Συλλογή Γερμανικών Γραμματοσήμων, αυτό ήταν η αφετηρία, το εναρκτήριο αντικείμενο…. όπως αναφέρει η συγγραφέας, για όλη αυτή την ιστορία!

Η ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ…

Η Ίρις Τζαχίλη είναι αρχαιολόγος, ομότιμη καθηγήτρια Προϊστορικής Αρχαιολογίας στο τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης.

‘Ηταν για πολλά χρόνια συνεργάτιδα στην ανασκαφή του Ακρωτηρίου Θήρας και υπεύθυνη της ανασκαφής στο Ιερό Κορυφής του Βρύσινα στην Κρήτη.

Ασχολήθηκε με την ιστορία της αρχαιολογίας (Η αυγή της Αιγαιακής Προϊστορίας, Ανασκαφές στη Θήρα και τη Θηρασία τον 19ο αιώνα, εκδόσεις Καθημερινή) τις τύχες και τις περιπέτειες της υφαντικής και των ενδυμάτων ως τεχνολογίας και ως κύριο τρόπο διαμόρφωσης της δημόσιας εικόνας των ανθρώπων (Υφαντική και υφάντρες στο Προϊστορικό Αιγαίο, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης).

Ακόμη με τη μεταλλοτεχνία (Αegean Metallurgy in the Bronze Age, εκδόσεις Τα Πράγματα), θέματα γραφής, μινωικών τρόπων αναπαράστασης και ιστορικότητας των τοπίων, μινωικής κεραμικής.

Κατάγεται από το Μπαϊντίρι της Μικράς Ασίας και έγραψε ένα βιβλίο για τη μικρή αυτή πολιτεία, με βάση τα αρχεία της μητέρας της Δήμητρας Αγγελίδου (ΙΜΣ) και προσωπικές αναμνήσεις από την οικογένειά της (Μπαϊντίρι 1922, Ιστορία μίας απώλειας, εκδόσεις Κονδύλι).

ΣΥΖΗΤΩΝΤΑΣ ΜΕ ΤΗΝ ΙΡΙΔΑ ΤΖΑΧΙΛΗ.

Athenscalling.gr: Θα έλεγα ότι είναι μια ιδιαίτερη στιγμή για το Athenscalling.gr Webzine of Culture, αυτή η συνάντησή μας μέσω διαδικτύου Κα Ιρις Τζαχίλη και επιτρέψτε μου, να εκφράσω το θαυμασμό μου γιά τη δημιουργία του βιβλίου σας ΄΄Μια Γερμανική Συλλογή Γραμματοσήμων΄΄.

ΙΡΙΣ ΤΖΑΧΙΛΗ: Χαίρομαι πολύ, και δεν είναι μόνο απάντηση ευγενείας. Όλο και περισσότερο αναγνωρίζω την αντίδραση των αναγνωστών ως καταστατικό παράγοντα της υπόστασης ενός βιβλίου, μολονότι αυτή έρχεται αφού πλέον έχει τελειώσει, αφού βρίσκεται ως φυσικό αντικείμενο στα βιβλιοπωλεία. Γιατί στην πραγματικότητα δεν έχει τελειώσει. Η τελική μορφή, τουλάχιστον για μένα τη συγγραφέα, είναι κάτι ρευστό, κάτι που θα μπορούσε να είναι έτσι αλλά και αλλιώς, σέρνει μαζί της αμφιβολίες, παλινωδίες, ματαιώσεις.

Ένας αναγνώστης όμως είναι το κρίσιμο βλέμμα, τελεί τη μαγική πράξη της ανάγνωσης, παγιώνει το κείμενο, το καθιερώνει, και το βιβλίο με ISBN και αριθμό σελίδων παίρνει υπόσταση τότε.

Athenscalling.gr: Μια Γερμανική Συλλογή Γραμματοσήμων λοιπόν, μέσα σε ένα album, είναι η αιτία για να γράψετε το ομότιτλο βιβλίο. Γιατί αυτή η συγκεκριμένη επιλογή;… Γιατί τα γραμματόσημα και όχι κάτι άλλο που θα οδηγούσε την ερευνά σας, στην καταγραφή γεγονότων της Γερμανικής Κατοχής στη Θεσσαλονίκη και όχι μόνο;

ΙΡΙΣ ΤΖΑΧΙΛΗ: Γιατί έτσι ξεκίνησε, στην πραγματικότητα. Προσπάθησα να τακτοποιήσω κάτι ξεχασμένα επί δεκαετίες κιβώτια και βρήκα το άλμπουμ. Μου φάνηκε σαν να το είχα ξαναδεί κάποτε, αλλά αυτή τη φορά ήταν κάτι εξαιρετικό. Ήταν αυτό που οι ψυχαναλυτές ονομάζουν αντικείμενο μεταβίβασης.

Μικρό, παλιοκαιρίσιο, το άνοιγα με τις ίδιες προσεκτικές κινήσεις του συλλέκτη, και ήταν γεμάτο θαύματα τακτικά βαλμένα. Μα τι γύρευε μια συλλογή με τόση ακρίβεια χρονολογημένη, τόσο ομοιόμορφη γεωγραφικά, τόσο ειδικευμένη ως προς τη θεματική της στην αποθήκη μας, σε μια οικογένεια χωρίς ιδιαίτερη σχέση με γραμματόσημα ούτε και με συλλογές;

Στη μνήμη μου ανασύρθηκε μια σκηνή που όταν συνέβη δεν της είχα δώσει σημασία. Είναι η στιχομυθία με την οποία αρχίζει το βιβλίο…

΄΄ Πάρε αυτά τα γραμματόσημα, Ίριδα, μου τα έδωσε ένας Γερμανός που έμενε στο επιταγμένο σπίτι δίπλα μας καθώς έφευγε για τη Ρωσία. Μου είπε ότι θα έρθει μετά τον πόλεμο να τα πάρει΄΄.

Δεν θυμάμαι πότε μου το είπε, αλλά σίγουρα θα είχε περάσει οποιοδήποτε λογικοφανές διάστημα επιστροφής οποιουδήποτε μετά τον πόλεμο. Πίστευε ότι είχε χαθεί. Αυτό ήταν το έναυσμα, μια λάμψη. Ήταν μια σύντομη στιγμή που μου χάρισε κάτι που δεν ξέρω πώς να ονομάσω, μία απορία, ένα ερώτημα; Αλλά που σπρώχνει, σπρώχνει και δεν σταματά, δεν ξεθωριάζει, δεν πληρούται. Από τότε υπάρχει πίσω μου ένα βλέμμα, ένας σιρόκος, ένας γαρμπής, που φυσά και δεν σταματά, δεν πέφτει, δεν ηρεμεί.

Athenscalling.gr: Αλήθεια πόσο καιρό το είχατε στο μυαλό σας για να μας παρουσιάσετε αυτό το βιβλίο και ποιά η χρονική διάρκεια της δημιουργίας του, της συλλογής τόσων ιστορικών στοιχείων;

ΙΡΙΣ ΤΖΑΧΙΛΗ: Ελάχιστα, δεν είχα ποτέ το βιβλίο στον νου μου ως σύνολο, και κυρίως όχι από την αρχή. Το έγραφα καθώς έκανα την έρευνα, παράλληλα, σχεδόν ταυτόχρονα. Mε οδηγούσαν βέβαια τα πραγματιστικά στοιχεία, αλλά και οι φράσεις, οι λέξεις, δικές μου και πάνδημες, με οδηγούσαν εξίσου, μου φανέρωναν νοητούς δρόμους. Και κάθε φορά που βρισκόμουν μπροστά σε αδιέξοδο, σε κενό, έσκυβα συμβολικά το κεφάλι και έλεγα ρώτησε την ψυχή σου, Ίριδα, αυτή ξέρει. Τόλμησε να εμπιστευθείς τη διαίσθηση και αυτή ξέρει.

Την έρευνα επιπλέον την έζησα σαν περιπέτεια, δεν ήξερα τι έπεται, ή καλύτερα δεν ήξερα όλα όσα έπονται. Και εγώ απορώ, τώρα εκ των υστέρων, με την έλλειψη σχεδιασμού, αλλά τότε αυτό που έζησα ως περιπέτεια μου φαινόταν το απόλυτο δέον.

Athenscalling.gr: Εντυπωσιακές είναι και οι φωτογραφίες που υπάρχουν στο βιβλίο από το αρχείο του Βύρωνα Μήτου και όχι μόνον αυτές!

ΙΡΙΣ ΤΖΑΧΙΛΗ: Πραγματικά η συμβολή του αρχείου του κ. Βύρωνα Μήτου, που περιλαμβάνει γερμανικές φωτογραφίες από την κατοχική Θεσσαλονίκη, είναι πολύ σημαντική, και όχι μόνο για τις φωτογραφίες του βιβλίου που με τόση γενναιοδωρία παραχώρησε. Το σύνολο της συλλογής του, τουλάχιστον ότι έτυχε να δω από τα δημοσιευμένα της κομμάτια, δίνουν με λεπτομέρεια τη μελαγχολική εικόνα της κατακτημένης πόλης, εικόνα ριζικά διαφορετική από αυτήν πριν από την κατάκτηση.

Είναι πραγματικά με το βλέμμα του κατακτητή όπως ονομάστηκε μία έκθεση των φωτογραφιών της συλλογής. Η κατοχική πόλη είχε αλλάξει ως προς την όψη, τις δημόσιες λειτουργίες, το ηχητικό τοπίο, ως προς το αίσθημα του χρόνου και του χώρου. Όσο και αν οι αμέριμνοι Γερμανοί στρατιώτες γύριζαν στα σοκάκια της πάνω πόλης φωτογραφίζοντας γραφικές σκηνές ή έπιναν τον καφέ τους στα πάρκα, η ένταση που προκαλούσε η αλαζονεία τους ήταν φανερή στον τρόπο που τους απέφευγαν οι κάτοικοι.

Τη μέρα της απελευθέρωσης της Θεσσαλονίκης στις 30 Όκτωβρίου 1944 ένα από τα πρώτα πράγματα που έκαναν οι Θεσσαλονικείς ήταν να ξεκρεμάσουν τις τεράστιες γερμανικές επιγραφές από παντού και να τις ποδοπατήσουν με λύσσα.

Athenscalling.gr: Διαβάζοντας το βιβλίο ο αναγνώστης θα ανακαλύψει πολλά ιστορικά στοιχεία, που πιθανόν να μην ήξερε, στοιχεία που εσείς αναφέρετε, χωρίς ίχνος της μυθοπλασίας, όπου συνήθως η μυθοπλασία ΄΄πουλάει΄΄… όπως λέγετε και όμως εσείς την αποφεύγετε… γιατί; Αλήθεια η μυθοπλασία δεν θα μπορούσε να συνυπάρχει στο βιβλίο;

ΙΡΙΣ ΤΖΑΧΙΛΗ: Δεν μου έχει εμφανιστεί ποτέ κάτι τέτοιο ως επιλογή, ως δίλημμα. Ήδη αυτό που κάνω για μένα είναι ένα βήμα μεγάλο. Στις κανονικές μου εργασίες, τις επιστημονικές, οφείλω να παραπέμπω συνεχώς στις πηγές έτσι είναι ο κανόνας, το επιστημονικό παράδειγμα και πολλές φορές καταπιέστηκα στο βιβλίο αυτό να μην το κάνω.

Ωστόσο, μολονότι ο όρος μυθοπλασία δεν μου ταιριάζει, είναι φανερό ότι επιλέγω. Το δηλώνω ανερυθρίαστα. Επιλέγω τόσο το τμήμα της ιστορικής πραγματικότητας που διηγούμαι όσο και το πώς το διηγούμαι.

Και αυτό ιστορία είναι… θα έλεγε ο συνάδελφος Αλέξης Πολίτης. Σε όλη τη διάρκεια της συγγραφής με απασχολούσαν δύο άλλοι όροι, αυτοί της αφήγησης και του δοκιμίου. Προσπαθούσα να δω αυτοί που βρίσκονται στα κείμενά μου.

Πάντως για να απαντήσω στο τελευταίο σας ερώτημα: Όχι, δεν θα μπορούσαν να συνυπάρξουν η ιστορική αφήγηση και η μυθοπλασία. Καίω τις γέφυρες όταν πηγαίνω από την ιστορία στη μυθοπλασία και δεν γίνεται να μην τις κάψω. Και αν ποτέ γράψω μυθοπλασία, θα δώσω στο κείμενο καθαρά καθεστώς μύθου, όχι ως κάτι μη πραγματικό, όχι ως κάτι που δεν έγινε, αλλά αντίθετα, ως συνολικό υπόδειγμα της ανθρώπινης κατάστασης όπως στην όπερα ή στο έργο της Κάρεν Μπλίξεν.

Athenscalling.gr: Ενας φίλος ο οποίος μου πρότεινε να διαβάσω το βιβλίο σας και εκφράζοντας το θαυμασμό του για τα όσα γράφετε, με ρώτησε ποια είναι η γνώμη μου σχετικά με το εάν η Αλήθεια στα όσα γράφετε … συναντά το μύθο, του είπα λοιπόν ότι σε κάποια σημεία ίσως ναι…. Εσείς τι θα του απαντούσατε;

ΙΡΙΣ ΤΖΑΧΙΛΗ: Τη φράση του Ρωμαίου ιστορικού Σαλούστιου για τους μύθους: Αυτά τα πράγματα δεν συνέβησαν ποτέ, αλλά έτσι όντως ήταν.

Τη φράση αυτή τη βρήκα ως μότο στο έργο του Ρομπέρτο Καλάσσο «Όι γάμοι του Κάδμου και της Αρμονίας» που μεταφράστηκε και αγαπήθηκε πολύ στην Έλλάδα.

Ένας τύπος σχεδόν μαθηματικός της ανθρώπινης ύπαρξης και πράξης, οι αιτίες και οι αρχές της ζωής του έρωτα και του θανάτου. Ασφαλώς οι μύθοι είναι μια βαθιά ανθρώπινη αλήθεια, δίνουν το μέτρο του κανονικού και του εξαίρετου, παρέχουν τη μήτρα της σκέψης και της πράξης και άλλωστε φτιάχτηκαν από τους ανθρώπους μέσα στις κοινωνίες τους.

Στο βιβλίο μου προσέχω να μην αντιπαραθέτω μύθους και πραγματικότητα. Περιλαμβάνω ένα επεισόδιο στη Λειψία το 1939 σχετικά με τον ανδριάντα του Μέντελσον και την εξαφάνισή του. Ασφαλώς είναι ιστορικό γεγονός. Αλλά το γεγονός ότι το απομόνωσα, η θέση που του δίνω, η σύγκρουση και οι πολιτικές προσωπικότητες των πρωταγωνιστών το μετατρέπουν σε επεισόδιο-μύθο, γιατί καταδεικνύει τη στάση των ανθρώπων σε τόσο δύσκολους χρόνους.

Αλλού ήταν οι εσωτερικές συγκρούσεις μου. Αγωνιζόμουν εναντίον τυποποιημένων αφηγηματικών σχημάτων που εξαπλώνονταν αργά και ύπουλα στην αφήγηση, έτοιμα να με κυκλώσουν και να προδώσουν.

Athenscalling.gr: Στη 374η σελίδα, αναφερόμενη στους Γερμανούς που πέθαναν με τη λάσπη του προδότη, σημειώνετε…

΄΄ Ας τους αποδώσω την ελάχιστη τιμή μιας σκέψης που ούτε η Ελλάδα ούτε η πατρίδα τους δεν τους απέδωσε μπορούσε όμως ακόμη να συμβεί, δεν θα μπορούσε;΄΄.

Θα ήθελα ,αν φυσικά το επιθυμείτε και εσείς να σταθούμε για λίγο σε αυτό και να μας πείτε …κάτι περισσότερο.

ΙΡΙΣ ΤΖΑΧΙΛΗ: Η ύπαρξη Γερμανών αντιφασιστών, που στρατεύθηκαν υποχρεωτικά στην Έλλάδα, απέκτησαν επαφές με τους κατακτημένους και κυρίως με τον ΈΛΑΣ, στοιχήθηκαν με τους αντιστασιακούς, μετέφεραν στον ΈΛΑΣ πληροφορίες και μερικές φορές αυτομόλησαν, μου ήταν τελείως άγνωστη.

Έίναι οι anderen Soldaten, όπως είναι ο τίτλος βιβλίου που αναφέρεται σε αυτούς και τροποποιεί την εικόνα του πειθήνιου Γερμανού στρατιώτη που κάνει ό,τι του λένε. Και εξακολουθεί να είναι ελάχιστα γνωστή. Την έμαθα πριν από λίγο καιρό διαβάζοντας στην Ίστορία της Ελλάδας του 20ού αιώνα με επιμέλεια Χρίστου Χατζηιωσήφ το άρθρο του Έrik Eberhard «Γερμανοί αντιφασίστες στις τάξεις του ΈΛΑΣ». Φοβούμαι ότι οι περισσότεροι εκτελέστηκαν.

Έίδα και φωτογραφίες μερικών αντιφασιστών στρατιωτών της Βέρμαχτ που παρέλασαν με τον ΈΛΑΣ στην απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, στις 30 Όκτωβρίου 1944.

Γενικά το θέμα δεν έχει γίνει γνωστό. Νομίζω ότι κανείς δεν αισθάνεται άνετα για αυτό: για τους Έλληνες όλοι οι Γερμανοί είναι συλλήβδην ύποπτοι, άσε που πήγαν και στον ΈΛΑΣ. Για τους δε Γερμανούς είναι προδότες, ασχέτως αν τελείωσε ο πόλεμος, τους εκτελούσαν και μετά. Δεν είδα να τιμούν ιδιαίτερα και τους αντιστασιακούς τους ούτε και εκτός Βέρμαχτ. Μου φάνηκε περίεργο πόσο λίγο τίμησαν τα αντιχιτλερικά αντιστασιακά δίκτυα της Λειψίας και της Δρέσδης των οποίων εκτέλεσαν τους αρχηγούς το 1945.

Athenscalling.gr: Επί προσωπικού τώρα και αφήνοντας για λίγο… Τα Γραμματόσημα μέσα σε αυτό το Μικρό Μαύρο Αλμπουμ, να σας ρωτήσω με ποιό ακριβώς τρόπο αξιοποιείτε τον όποιο ελεύθερο χρόνο σας;

ΙΡΙΣ ΤΖΑΧΙΛΗ: Δεν ξέρω αν γνωρίζετε ότι στην επαγγελματική ζωή μου είμαι αρχαιολόγος, συμμετέχω σε ερευνητικά προγράμματα, διεξάγω ανασκαφές και όλο μου σχεδόν το έως τώρα έργο αφορά αρχαιολογικά θέματα.

Έπομένως, τον ελεύθερο χρόνο τον αξιοποιώ για να γράφω τα μη αρχαιολογικά μου βιβλία, δίνοντάς του την τρέχουσα έννοια. Ωσπου πρόσφατα αποδέχθηκα ότι όλος ο χρόνος δικός μου είναι, όπως όλων των ανθρώπων, και δικαιούμαι πια να μην τον διαιρώ σε διάφορα καθήκοντα.

Στην πραγματικότητα φοβούμαι τη μετάθεση του ελεύθερου χρόνου σε κάποιο μέλλον. Γι’ αυτό κοιτώ συχνά έξω από το παράθυρο, όπου τύχω να βρίσκομαι, όπως μου αρέσει.

Athenscalling.gr: … Και με τους συγγραφείς, φυσικά συμβαίνει εδώ και χρόνια στην Ελλάδα, τώρα όμως τελευταία όλη η Ελλάδα γράφει … άραγε γιατί;

ΙΡΙΣ ΤΖΑΧΙΛΗ: Μήπως απλά άλλαξε το ότι η γραφή ευκολότατα γίνεται δημόσια, ενώ παλαιότερα ήταν σε μεγάλο βαθμό ιδιωτική… Μήπως είναι η επιρροή των ιντερνετικών μέσων…

Ως και τη δεκαετία του ’60 οι άνθρωποι έγραφαν επιστολές. Την εποχή της νεότητας της μητέρας μου όλη η Έλλάδα, ανάλογα με το ποσοστό της κατάρτισης φυσικά, αλλά το ίδιο ισχύει και για τώρα, έγραφαν επιστολές, άπειρες επιστολές, η μητέρα μου με τις φίλες της αντάλλασσαν δύο ή τρία γράμματα τη βδομάδα, τα κορίτσια έγραφαν στα ανθολόγια, στα λευκώματα, τα αγόρια τηρούσαν επιμελώς ημερολόγια και μάζευαν γραμματόσημα.

Μήπως απλά η δημοσιοποίηση είναι πιο εύκολη! Η εύκολη πρόσβαση στο ίντερνετ, η εύκολη έκφραση είναι τρόπος δημοκρατίας λέει ο γιος μου, είτε σου αρέσει μάνα είτε όχι…

Ας μην ξεχνούμε και όλα τα άλλα που κάνει όλη η Έλλάδα… τραγουδάει σε ερασιτεχνικές χορωδίες, χορεύει παραδοσιακούς χορούς, παίζει θέατρο στα δεκάδες ερασιτεχνικά γκρουπάκια, αναπαριστά παραδοσιακά δρώμενα, αναδασώνει τον Υμηττό… Απλά αλλάζουν οι συνήθειες και οι συνθήκες.

Athenscalling.gr: Λίγο πριν το τέλος να ρωτήσω το τρίτο κατά σειρά προσωπικό ερώτημα , αλήθεια Κα Τζαχίλη τι είναι εκείνο που σήμερα σας πληγώνει σας ενοχλεί και υπάρχει κάποια λύση για αυτό το κάτι….

ΙΡΙΣ ΤΖΑΧΙΛΗ: Η τυποποίηση των φράσεων, της γνώσης και της επικοινωνίας, οι λέξεις άδειες από νόημα ή μετακινημένο κατά το δοκούν, η κλοπή του βάθους μιας σκέψης ή της ενσυναίσθησης.

Αξίες ήσσονες που έγιναν κυρίαρχες όπως της τάξης και της ασφάλειας που μας βάζουν όλους σε έντιτλα κουτάκια, η μισητή λέξη ασφάλεια, που έχασε τα θανατερά της συνδηλούμενα – πού η δημιουργικότητα της χαρούμενης αταξίας, πού η δύναμη που σταλάζει η εξέγερση, πού το περιθώριο που κάποτε ήταν ο ένδοξος χώρος του ταλέντου και τώρα ξεπεσμός.

Δεν ξέρω, να κάψουμε τις τηλεοράσεις ίσως… Η καλύτερα να θυμηθούμε τα παλιά συνθήματα περί ελευθερίας, τις αξίες της αλληλεγγύης, της συλλογικότητας, της γενναιότητας, της ισονομίας, της ανυπακοής. Και να ψάξουμε να βρούμε πού εμφιλοχωρούν αυτά σήμερα, σε ποιες συλλογικότητες, κάτω από ποια ονόματα, από ποιους φορείς, από ποιους ανθρώπους. Κάπου θα κρύβονται, δεν μπορεί.

Athenscalling.gr: Με τις ευχαριστίες μας για τα όσα μας είπατε και φθάνοντας προς το τέλος της συζήτησής μας, θα ήθελα να αναφερθώ και να σας διαβάσω από το οπισθόφυλλο του βιβλίου σας, τον επίλογο…

΄΄ Ένα βιβλίο αναζήτησης για τη δύναμη που κρύβουν οι ατομικές ιστορίες. Και πως αυτές χάνονται στην ισοπέδωση που επιφέρει η Μεγάλη Ιστορία΄΄.

ΙΡΙΣ ΤΖΑΧΙΛΗ: Μου αρέσει που επιλέξατε θέματα που με οδήγησαν να σκεφτώ τη στάση μου στον δημόσιο χώρο. Εκείνο που θέλω να πω για το βιβλίο μου που ήταν το έναυσμα της συζήτησης είναι ότι δεν έχει τέλος, δεν θέλω να έχει. Πάντα κάτι περισσεύει, πάντα κάτι προχωρά, ήδη βρήκα τη συνέχεια. Πολλές φορές τα βιβλία είναι ένα συνεχές, ένα συλλογικό συνεχές εκτός από το ατομικό. Αρχίσαμε άλλωστε από την ανάγνωση και την αντίδραση σε αυτήν.