Χρήστος Σαρτζετάκης, Ο πρόεδρος της δημοκρατίας, ο Δικαστής, το Ζ και ο σασμός.
Σε ηλικία 93 ετών, έφυγε από τη ζωή ο πρώην Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Χρήστος Σαρτζετάκης.
Γεννήθηκε στη Νεάπολη Θεσσαλονίκης το 1929. Ο πατέρας του ήταν αξιωματικός της Χωροφυλακής, καταγόμενος από τα Χανιά. Η μητέρα του, το γένος Γραμμενόπουλου, ήταν από το Σκλήθρο Φλώρινας, κόρη του Μακεδονομάχου Κοσμά Γραμμενόπουλου Ήταν πτυχιούχος της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και εισήλθε στον δικαστικό κλάδο το 1955. Το 1961 ήταν ανακριτής στο Αγρίνιο, στην ανάκριση του παιδαγωγού Μιχάλη Παπαμαύρου.
Το 1956 υπηρέτησε ως Ειρηνοδίκης στην Κλεισούρα Καστοριάς. Το 1963 υπηρέτησε στο Πρωτοδικείο Θεσσαλονίκης, και έγινε γνωστός ως ανακριτής στην υπόθεση της δολοφονίας του βουλευτή της Αριστεράς Γρηγόρη Λαμπράκη. Διεξήγαγε την ανάκριση χωρίς να υποκύψει σε πολιτικές πιέσεις που δέχτηκε από την τότε πολιτική και δικαστική εξουσία. Η γενναία στάση του αποτυπώθηκε στην ταινία “Ζ” του Κώστα Γαβρά.
Με εκπαιδευτική άδεια έκανε στο Παρίσι κατά το διάστημα 1965-1967 μεταπτυχιακές σπουδές στο Εμπορικό Δίκαιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοτικό Δίκαιο.
Το 1968, επί Χούντας, απολύθηκε από το δικαστικό σώμα και στη συνέχεια συνελήφθη δύο φορές, βασανίστηκε στο ΕΑΤ-ΕΣΑ και φυλακίστηκε, χωρίς δίκη. Απολύθηκε από τις φυλακές της Χούντας μετά από διεθνή κατακραυγή το 1971. Με την πτώση της δικτατορίας αποκαταστάθηκε στην υπηρεσία του τον Σεπτέμβριο του 1974 με τον βαθμό του Εφέτη.
Το 1976 συμμετείχε στη σύνθεση του Συμβουλίου Εφετών η οποία απέρριψε το αίτημα της Γερμανίας για την έκδοση του Ρολφ Πόλε, καταζητούμενου για τρομοκρατική δράση, με το σκεπτικό ότι τα εγκλήματά του είναι πολιτικά και ως εκ τούτου η έκδοσή του απαγορεύεται από το ελληνικό Σύνταγμα. Ο Εισαγγελέας του Αρείου Πάγου άσκησε πειθαρχική δίωξη κατά των τριών πλειοψηφησάντων δικαστών (Κ. Αλεξόπουλος, Σ. Βάλλας, Χ. Σαρτζετάκης) γι’ αυτή την απόφαση, γεγονός που θεωρήθηκε ανεπίτρεπτη παρέμβαση στη δικαστική ανεξαρτησία.
Το 1981 προήχθη στον βαθμό του Προέδρου Εφετών και το 1982 στον βαθμό του Αρεοπαγίτη.
Κατά την προεδρική εκλογή του 1985 ο Χρήστος Σαρτζετάκης προτάθηκε από το ΠΑΣΟΚ και εξελέγη από αυτό και τα κόμματα της αριστεράς στις 29 Μαρτίου 1985 Πρόεδρος της Δημοκρατίας, θέση στην οποία παρέμεινε μέχρι τις 5 Μαΐου 1990.
Η εκλογή του συνδέθηκε με δύο προβλήματα Συνταγματικού Δικαίου, τα «χρωματιστά ψηφοδέλτια» και την «ψήφο Αλευρά». Για την ψηφοφορία χρησιμοποιήθηκαν ψηφοδέλτια διαφορετικού χρώματος για κάθε υποψήφιο, κάτι που η τότε αξιωματική αντιπολίτευση (Νέα Δημοκρατία) κατήγγειλε ως απόπειρα ακύρωσης του μυστικού χαρακτήρα της ψηφοφορίας, επειδή, όπως υποστήριξε, το χρώμα του κάθε ψηφοδελτίου διακρινόταν από τον ημιδιαφανή φάκελο. Υποστηρίχθηκε επίσης ότι ο τότε Πρόεδρος της Βουλής Γιάννης Αλευράς δεν έπρεπε να λάβει μέρος στην ψηφοφορία ως εκτελών χρέη Προέδρου της Δημοκρατίας μετά την πρόωρη παραίτηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή.
Μετά το 1990 είχε αποσυρθεί σε μεγάλο βαθμό από τη δημόσια ζωή. Ήταν παντρεμένος με την Έφη Αργυρίου και έχουν μαζί μία κόρη.
Στις 21 Δεκεμβρίου 2018, βραβεύτηκε από την Ακαδημία Αθηνών. Το βραβείο απονεμήθηκε για τη δημοσίευση του έργου «Επιτελών το καθήκον μου»,κείμενο με τη μειοψηφική γνώμη που διατύπωσε το 1964 ως ανακριτής στην υπόθεση Λαμπράκη, το οποίο αξιολογήθηκε ως λαμπρό δείγμα ευσυνείδητης, εμβριθούς, εξονυχιστικής και θαρραλέας ανακριτικής στάσης.
Γαβράς για Σαρτζετάκη: “Ήταν το τέλειο παράδειγμα δικαστή”
Ο σπουδαίος σκηνοθέτης Κώστας Γαβράς, της ταινία Ζ στην οποία ενσωμάτωσε μέσω του Ζαν Λουί Τρεντινιάν τον Χρήστο Σαρτζετάκη, μίλησε για τον πρώην Πρόεδρο της Δημοκρατίας και τη σημαντική του συμβολή στην εκδίκαση της υπόθεσης για τη δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη.
“Είναι ένα τέλειο παράδειγμα δικαστή. Την έκανα την ταινία γιατί ήταν παράδειγμα δικαστή. Μέσα σε τόσο δύσκολη κατάσταση, με μία βασιλική οικογένεια που είχε όλο τον στρατό μαζί της και εναντίον του, αυτός αποφάσισε να συνεχίσει και να πάει μέχρι το τέλος το δικαστικό του καθήκον. Ήταν τελείως απίθανο”, είπε αρχικά ο Κώστας Γαβράς για να σταθεί και στο βιβλίο του Χρ. Σαρτζετάκη “Επιτελών το καθήκον μου”, που περιγράφει λεπτομερώς όσα εκτυλίχθηκαν το 1963:
“Έβγαλε τους δύο τόμους της ζωής του και όλοι οι νέοι δικαστές Αθηνών πρέπει να το διαβάσουν. Είναι ο τέλειος κατάλογος του τι υπέστη εκείνη την εποχή. Είναι καταπληκτικό βιβλίο. Δύο τόμοι απίθανοι. Όλες οι λεπτομέρειες που είχε γράψει, τι συνέβαινε κάθε μέρα στην υπόθεση. Το πήγε μέχρι το τέλος. Αυτό ήταν το παράδειγμά του. Τα έκανε όλα αυτά σε μία κατάσταση που ήταν πολύ επικίνδυνη για εκείνον”.
Ο Χρήστος Σαρτζετάκης ήταν ο θαρραλέος ανακριτής στην υπόθεση της δολοφονίας Λαμπράκη.
Η υπόθεση της δολοφονίας του Γρηγόρη Λαμπράκη, εκτός από σοβαρό χτύπημα κατά της δημοκρατίας, στην απαρχή της πιο σκοτεινής περιόδου της σύγχρονης Ελλάδας, αποτέλεσε και έναν ξεχωριστό, ιδιαίτερα σημαντικό σταθμό στη ζωή και την καριέρα του Χρήστου Σαρτζετάκη. Ήταν ένα από τα πιο τρανταχτά και περήφανα παραδείγματα του αδιάβλητου έργου της ελληνικής δικαιοσύνης, μία απτή απόδειξη για την ανεξαρτησία της, όπως την υπηρέτησαν από τον Ιούλιο του 1963 και μέχρι την καταδίκη των δολοφόνων ο ανακριτής -τότε- Χρήστος Σαρτζετάκης, μαζί με τον εισαγγελέα εφετών, Παύλο Δελαπόρτα.
Σε μία περίοδο πολιτικής κρίσης για την Ελλάδα η δολοφονία Λαμπράκη οδήγησε και στην παραίτηση της κυβέρνησης Καραμανλή, κόντρα στην αστυνομική εκδοχή περί “τροχαίου δυστυχήματος”, την απόκρυψη κρίσιμων στοιχείων από τη Χωροφυλακή Θεσσαλονίκης, αλλά και τις παρεμβάσεις του εισαγγελέα του Αρείου Πάγου και μετέπειτα πρωθυπουργού της Χούντας του Κωνσταντίνου Κόλλια, πάλεψαν και πέτυχαν την απόδοση ευθυνών σε βάρος των δολοφόνων Γκοτζαμάνη-Εμμανουηλίδη αλλά και των ηθικών αυτουργών.
Ο Χρήστος Σαρτζετάκης, υπηρετώντας στο Πρωτοδικείο Θεσσαλονίκης, επιτέλεσε με παραδειγματική γενναιότητα το ανακριτικό του έργο στην πολύκροτη υπόθεση της δολοφονίας του βουλευτή της Ενιαίας Δημοκρατικής Αριστεράς, χωρίς να υποκύψει σε οποιεσδήποτε πολιτικές πιέσεις.
Οι Σαρτζετάκης και Δελαπόρτας λίγα χρόνια αργότερα το 1968 αποπέφτηκαν από το δικαστικό σώμα, με τον Χρήστο Σαρτζετάκη να συλλαμβάνεται δύο φορές, να φυλακίζεται και να βασανίζεται στο ΕΑΤ-ΕΣΑ, μέχρι την αποφυλάκισή του 1971.
Σαρτζετάκηδες και Πενταράκηδες. Η αιματηρή βεντέτα της Κρήτης με 140 νεκρούς. Έληξε οριστικά στη Βουλή με την εκλογή του Χρήστου Σαρτζετάκη …
Η βεντέτα κλείνει και τυπικά το 1985. Ο Ανδρέας Παπανδρέου δεν προτείνει για Προέδρος της Δημοκρατίας τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, όπως όλοι περίμεναν. Κάνει την έκπληξη με το όνομα του Χρήστου Σαρτζετάκη για το κορυφαίο αξίωμα του πολιτεύματος μας.Ο Χρήστος Σαρτζετάκης, ο οποίος έχει συγγένεια με τους Σαρτζέτηδες, χρειάζεται 200 ψήφους για να εκλεγεί. Στην πρώτη ψηφοφορία της βουλής δεν συγκεντρώνει τους απαραίτητο αριθμό, με τον Ανδρέα Παπανδρέου να αναζητά τους δύο βουλευτές που ψήφισαν «λευκό».Βουλευτής του ΠΑΣΟΚ εκείνη την περίοδο ήταν ο Βαγγέλης Πεντάρης, με αρκετούς να πιστεύουν ότι είναι ένας από τους «αντιφρονούντες», λόγω της έχθρας ανάμεσα στις δύο οικογένειες.Ο ίδιος διαβεβαίωσε τον πρώην πρωθυπουργό, ότι δεν ήταν εκείνος που ψήφισε «λευκό».Ο Χρήστος Σαρτζετάκης εκλέγεται Πρόεδρος της Δημοκρατίας στην 3η ψηφοφορία, εκεί όπου χρειαζόταν 180 ψήφους. Η 181η ψήφος προήλθε από την οικογένεια Πενταράκη, με τον Βαγγέλη Πενταράκη να ψηφίζει έναν Σαρτζετάκη για ΠτΔ, βάζοντας και τυπικά έτσι ένας τέλος στην κόντρα των δύο οικογενειών.
Επιτελών το καθήκον μου
Όσα συνέβησαν την περίοδο εκείνη, ο Χρήστος Σαρτζετάκης τα έχει περιγράψει στους δύο τόμους του βιβλίου “Επιτελών το καθήκον μου”, με στοιχεία και καταθέσεις από την υπόθεση.
Απόσπασμα από τον ρόλο του στην υπόθεση, όπως καταγράφεται στην επίσημη ιστοσελίδα του:
“Η δολοφονία εἰς τὴν Θεσσαλονίκην τὴν 22αν Μαΐου 1963 τοῦ βουλευτοῦ τῆς ἀριστερᾶς Γρηγορίου Λαμπράκη προεκάλεσε συγκίνησιν καὶ ἀγανάκτησιν εἰς τὴν ῾Ελλάδα, ἀλλὰ καὶ σάλον διεθνῶς. Διότι ἐπρόκειτο περὶ μιᾶς καταδήλως πολιτικῆς δολοφονίας. Τὸ μαρτυροῦσαν αἱ συνθῆκαι διαπράξεώς της. Συγκεκριμένως, εἶχε προηγηθῆ ὁμιλία τοῦ θύματος ἐνώπιον συγκεντρώσεως ἀριστερῶν, ὀργανωθείσης ὑπὸ τῆς «῾Ελληνικῆς ᾽Επιτροπῆς διὰ τὴν Διεθνῆ ῞Υφεσιν καὶ Εἰρήνην», ἡ ὁποία καὶ ἀπεδοκιμάζετο θορυβωδῶς καὶ διὰ βιαιοτήτων ὑπὸ συγκεντρωθέντων «ἀντιφρονούντων», εἰς τὴν πραγματικότητα παρακρατικῶν, δρώντων ἀνενοχλήτως παρὰ τὴν ἐπὶ τόπου παρουσίαν ἀστυνομικῆς δυνάμεως 180 ἀνδρῶν. Παρευρίσκετο μάλιστα ἐκεῖ καὶ τὸ σύνολον τῆς ἡγεσίας τῶν ᾽Αστυνομικῶν ᾽Αρχῶν Θεσσαλονίκης. Τὸ δὲ ἔγκλημα διεπράχθη ἐπὶ παρουσίᾳ καὶ ὑπὸ τὰ ὄμματα τῆς ἀστυνομικῆς αὐτῆς δυνάμεως εὐθὺς μετὰ τὸ πέρας τῆς ὁμιλίας καὶ τὴν ἔξοδον τοῦ θύματος καὶ ἐνῷ ἐβάδιζε τοῦτο ἐπὶ τοῦ καταστρώματος πλησιέστατα ἐκεῖ πρὸς τὴν διασταύρωσιν δύο ὁδῶν, δι᾽ ἐπιπεσόντος τρικύκλου, ἐλλοχεύοντος εἰς συγκλίνουσαν πάροδον, καὶ πλήγματος κατὰ κεφαλήν. ῾Ο τύπος, εἰς τὴν ῾Ελλάδα καὶ τὸ ἐξωτερικόν, ἀφιέρωνε πρωτοσέλιδα εἰς ἀνταποκρίσεις καὶ καθημερινὰ σχόλια διὰ τὴν ὑπόθεσιν καὶ τὴν πορείαν τῆς ἀνακρίσεως, διεξαγομένης ὑπὸ τοῦ Πρωτοδίκου-᾽Ανακριτοῦ Θεσσαλονίκης Χρήστου Α. Σαρτζετάκη.
῾Ο προκληθεὶς πολιτικὸς σάλος εἰς τὴν ῾Ελλάδα συνεπέφερε κυβερνητικὴν κρίσιν. ῾Η κυβέρνησις τοῦ Κωνσταντίνου Καραμανλῆ, παρῃτήθη, καίτοι τὸ κόμμα του (ἡ ᾽Εθνικὴ Ριζοσπαστικὴ ῞Ενωσις – Ε.Ρ.Ε.) διέθετεν ἄνετον πλειονοψηφίαν εἰς τὴν Βουλήν. ῎Εφθασε δὲ εἰς τὴν κορύφωσιν μὲ τὴν ἀπαγγελίαν ὑπὸ τοῦ ᾽Ανακριτοῦ κατηγορίας, ὄχι μόνον ἐναντίον τῶν φυσικῶν αὐτουργῶν τῶν διαπραχθέντων κατὰ τὴν ἑσπέραν ἐκείνην τῆς 22.5.1963 ἐγκλημάτων ( δολοφονίας τοῦ Γρηγορίου Λαμπράκη, ἐπικινδύνου σωματικῆς βλάβης τοῦ ἐπίσης βουλευτοῦ τῆς ἀριστερᾶς Γεωργίου Τσαρουχᾶ, κλπ.), φυσικῶν αὐτουργῶν, ποὺ ἦσαν ὅλοι μέλη παρακρατικῶν ὀργανώσεων∙ ἀλλὰ καὶ κατὰ τῶν παρισταμένων κατὰ τὰ ἐγκλήματα τῆς ἑσπέρας ἐκείνης ἡγητόρων τῶν ᾽Αστυνομικῶν ᾽Αρχῶν Θεσσαλονίκης, συγκεκριμένως τοῦ ᾽Επιθεωρητοῦ Χωροφυλακῆς Βορείου ῾Ελλάδος ῾Υποστρατήγου Κωνσταντίνου Μήτσου, τοῦ ᾽Αστυνομικοῦ Διευθυντοῦ Θεσσαλονίκης Συνταγματάρχου Εὐθυμίου Καμουτσῆ, τοῦ ᾽Αστυνομικοῦ ῾Υποδιευθυντοῦ ᾽Αντισυνταγματάρχου Μιχαὴλ Διαμαντοπούλου, τοῦ Διοικητοῦ τῆς ῾Υποδιευθύνσεως ᾽Εθνικῆς ᾽Ασφαλείας Θεσσαλονίκης Ταγματάρχου Κωνσταντίνου Δόλκα, τοῦ Διοικητοῦ τοῦ Ε’ ᾽Αστυνομικοῦ Τμήματος Θεσσαλονίκης (εἰς τὴν περιφέρειαν ἁρμοδιότητος τοῦ ὁποίου καὶ διεπράχθησαν τὰ ἐγκλήματα) Μοιράρχου Τρύφωνος Παπατριανταφύλλου, καὶ ἄλλων. Αἱ ἀπαγγελθεῖσαι κατηγορίαι κατὰ τῶν ἡγητόρων τῶν ᾽Αστυνομικῶν ᾽Αρχῶν Θεσσαλονίκης, διὰ τὰς ὁποίας καὶ διέταξεν ὁ ᾽Ανακριτὴς τὴν προφυλάκισίν των, ἦσαν ἠθικὴ αὐτουργία (διὰ τὸν Παπατριανταφύλλου) καὶ συνέργεια (διὰ τοὺς λοιποὺς) εἰς τὰ διαπραχθέντα ἐγκλήματα, ὡς καὶ διὰ κατάχρησιν ἐξουσίας εἰς βαθμὸν κακουργήματος, κλπ.
Ἔτσι χάρις εἰς τὸ ἀνακριτικὸν ἔργον τοῦ Χρήστου Σαρτζετάκη ἀπεδεικνύετο πλέον δικαστικῶς ἡ στενὴ συνεργασία τῶν ᾽Αστυνομικῶν ᾽Αρχῶν Θεσσαλονίκης μὲ παρακρατικὰς ὀργανώσεις ἀνθρώπων τοῦ κοινωνικοῦ, κατὰ τὸ πλεῖστον, περιθωρίου, συνεργασία εἰς ἐνεργήματα μέχρι καὶ ἐγκλημάτων ἐναντίον πολιτικῶν ἀντιπάλων τῆς κυβερνώσης παρατάξεως τῆς Ε.Ρ.Ε., ὅτι, ἑπομένως, ἡ χώρα διατελοῦσε ὑπὸ καθεστὼς βίας καὶ τρομοκρατίας, ὅτι ἡ Δημοκρατία μας ἦτο μόνον φαινομενικὴ καὶ κίβδηλη.-